Wat is een notaris? Complete uitleg 2024

Een notaris is een onafhankelijke juridische professional met een unieke publieke functie in Nederland. Maar wat doet een notaris precies? Waarom zijn ze zo belangrijk? En hoe verschilt een notaris van een advocaat? In deze complete gids leggen we alles uit over de rol, taken en bevoegdheden van de notaris.

Definitie: Wat is een notaris?

Een notaris is een juridisch specialist met een unieke dubbele rol:

Als publieke functionaris:

• Benoemd door de Koning bij Koninklijk Besluit
• Handelt in het algemeen belang
• Zorgt voor juridische zekerheid en bewijskracht
• Heeft openbaar gezag voor bepaalde documenten
• Onpartijdig en onafhankelijk

Als zelfstandig ondernemer:

• Voert een eigen praktijk
• Bepaalt eigen tarieven (binnen wettelijke kaders)
• Concurreert met andere notarissen
• Draagt eigen bedrijfsrisico

Deze unieke combinatie maakt de notaris een belangrijk schakel tussen burger, overheid en rechtssysteem.

Kern van de notarisfunctie

De essentie van het notariaat draait om drie fundamentele principes:

1. Onafhankelijkheid

• Vrij van beïnvloeding door partijen
• Niet gebonden aan opdrachtgever
• Eigen professionele verantwoordelijkheid
• Alleen gebonden aan wet en beroepsregels

2. Onpartijdigheid

• Behartigt belangen van alle betrokken partijen
• Geen voorkeur voor één partij
• Waarschuwt voor risico's aan alle kanten
• Zoekt naar evenwichtige oplossingen

3. Zekerheid

• Authentieke aktes hebben bijzondere bewijskracht
• Documenten zijn juridisch waterdicht
• Garantie van juistheid en volledigheid
• Bescherming tegen fraude en fouten

De rol van de notaris in Nederland

De notaris vervult meerdere essentiële rollen in het Nederlandse rechtssysteem:

1. Rechtszekerheid creëren

Wat betekent dit:

• Zorgen dat afspraken juridisch kloppen
• Voorkomen van toekomstige geschillen
• Registreren van belangrijke rechtshandelingen
• Bewaren van authentieke documenten

In de praktijk:

• Bij een huiskoop: zorgen dat eigendomsoverdracht juridisch correct verloopt
• Bij een testament: waarborgen dat je laatste wil rechtsgeldig is
• Bij een huwelijk: vastleggen van onderlinge afspraken

2. Beschermen van zwakkeren

Wie beschermt de notaris:

• Kopers die juridisch minder onderlegd zijn
• Personen die een testament maken
• Echtgenoten bij huwelijkse voorwaarden
• Kinderen bij erfeniskwesties

Hoe:

• Uitleggen van consequenties
• Waarschuwen voor risico's
• Zorgen voor evenwichtige overeenkomsten
• Weigeren mee te werken aan onredelijke aktes

3. Openbaar gezag uitoefenen

Bevoegdheden:

• Opstellen authentieke aktes
• Inschrijven in openbare registers
• Bewaren van originele documenten
• Afgeven van gewaarmerkte afschriften

Consequentie:

• Documenten hebben bijzondere bewijskracht
• Kunnen direct worden geëxecuteerd
• Zijn moeilijk aan te vechten
• Genieten internationaal vertrouwen

4. Adviseren en bemiddelen

Adviserende taak:

• Uitleg geven over juridische gevolgen
• Alternatieve oplossingen aandragen
• Fiscale aspecten belichten
• Toekomstscenario's schetsen

Bemiddelende rol:

• Zoeken naar compromissen
• Versoepelen van conflicten
• Faciliteren van moeilijke gesprekken
• Bewaken van alle belangen

Geschiedenis van het notariaat in Nederland

Het Nederlandse notariaat heeft een rijke geschiedenis die de huidige praktijk verklaart.

Oorsprong en ontwikkeling

Romeinse tijd (voor 500 n.Chr.)

• Eerste vormen van notarisfunctie
• Vastleggen van overeenkomsten
• Publieke schrijvers

Middeleeuwen (500-1500)

• Ontwikkeling notariaat in Italië
• Verspreiding naar rest van Europa
• Kerkelijke en wereldlijke notarissen
• Ontstaan beroepsgroep

Franse tijd (1811)

• Invoering moderne Wet op het Notarisambt
• Napoleon: "Het notariaat is de magistratuur der vrijwillige rechtspraak"
• Basis van huidige systeem
• Uniforme regels door heel Nederland

Modern tijdperk (1842-heden)

• Nederlandse Wet op het Notarisambt (1842)
• Herziening 1999: liberalisering markt
• Europese harmonisatie
• Digitalisering notariaat

Het Latijnse notariaat

Nederland heeft het Latijnse notariaat, net als de meeste Europese landen:

Kenmerken Latijns notariaat:

• Notaris is onafhankelijke publieke functionaris
• Monopolie op bepaalde rechtshandelingen
• Uitgebreide opleiding vereist
• Toezicht door Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB)
• Authentieke aktes met bijzondere bewijskracht

Alternatief: Anglo-Amerikaans systeem

• Notary public heeft veel beperktere rol
• Vooral witnessen en beëdigen
• Geen monopolie op documenten
• Kortere opleiding

Verschil tussen notaris en advocaat

Veel mensen verwarren de notaris met een advocaat. Hoewel beide juristen zijn, is hun rol fundamenteel anders:

Wanneer naar de notaris?

Je moet naar de notaris bij:

• Kopen/verkopen van onroerend goed
• Opstellen testament
• Huwelijkse voorwaarden
• Samenlevingscontract
• Oprichten BV of Stichting
• Erfenis afwikkelen

Je kunt naar een advocaat bij:

• Juridisch geschil of conflict
• Rechtszaak of procedure
• Belangenbehartiging tegenover andere partij
• Juridisch advies bij conflict
• Onderhandeling namens jou

Kunnen ze samenwerken?

Ja, vaak werken notaris en advocaat samen:

Bij een echtscheiding:

• Advocaat: onderhandelt over verdeling
• Notaris: maakt officiële akte van afspraken

Bij een bedrijfsovername:

• Advocaat: onderhandelt voorwaarden
• Notaris: maakt leveringsaktes

Bij een erfenis:

• Advocaat: adviseert over conflicten
• Notaris: maakt boedelscheiding

Opleiding en certificering van notarissen

Het worden van notaris vereist een lange en intensieve opleiding.

Het opleidingstraject

1. Universitaire studie (5-6 jaar)

• Bachelor Rechten (3 jaar)
• Master Notarieel Recht (2-3 jaar)
• Universiteiten: Leiden, Utrecht, Groningen, Amsterdam (UvA), Nijmegen, Tilburg, Maastricht

Vakken master Notarieel Recht:

• Notarieel familierecht
• Notarieel vermogensrecht
• Goederenrecht
• Personen- en familierecht
• Ondernemingsrecht
• Fiscaal recht
• Beroepsethiek

2. Postdoctorale beroepsopleiding (3 jaar)

• Werken als kandidaat-notaris
• Praktijkervaring opdoen
• Cursussen en examens
• Begeleiding door ervaren notaris

3. Benoeming door de Koning

• Na succesvol afronden opleiding
• Solliciteren op openstaande vacature
• Koninklijk Besluit nodig
• Eedaflegging

Voortdurende opleiding

Permanente educatie verplicht:

• Minimaal 20 uur per jaar
• Actualiseren juridische kennis
• Nieuwe wetgeving bijhouden
• Specialisaties ontwikkelen
• Vaardigheden verbeteren

Toezicht op kwaliteit:

• Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB)
• Bureau Financieel Toezicht (BFT)
• Tuchtrechtspraak
• Periodieke audits

Specialisaties

Notarissen kunnen zich specialiseren in:

Familierecht:

• Huwelijkse voorwaarden
• Scheidingen
• Erfenissen
• Testamenten

Ondernemingsrecht:

• Oprichting bedrijven
• Fusies en overnames
• Aandeelhoudersovereenkomsten
• Bedrijfsopvolging

Vastgoedrecht:

• Woningtransacties
• Commercieel vastgoed
• Erfpacht
• Appartementsrechten

Waarom bestaat de notaris?

De notarisfunctie bestaat om belangrijke maatschappelijke behoeften te vervullen.

1. Rechtsbescherming

Bescherming tegen:

• Fraude en bedrog
• Onwettige handelingen
• Onvrijwillige overeenkomsten
• Misbruik van machtspositie

Hoe:

• Identiteitscontrole
• Wilscontrole (vrije wil?)
• Bevoegdheidscontrole
• Legaliteitscontrole

2. Rechtszekerheid

Voorkomt:

• Juridische fouten
• Toekomstige geschillen
• Onduidelijke afspraken
• Onvolledige documenten

Garandeert:

• Juridische juistheid
• Volledigheid
• Duidelijkheid
• Bewijskracht

3. Maatschappelijk belang

Publieke functies:

• Bijhouden kadaster
• Registreren eigendom
• Bewaren testamenten
• Beschermen erfenissen

Voordelen samenleving:

• Betrouwbaar eigendomsregister
• Fraudebestrijding
• Bescherming kwetsbare groepen
• Stabiliteit rechtsverkeer

4. Economische functie

Voor de economie:

• Faciliteren van transacties
• Vertrouwen in handelingen
• Internationale erkenning
• Efficiënte eigendomsoverdracht

Kostenbesparend:

• Minder rechtszaken
• Minder geschillen
• Snellere afwikkeling
• Duidelijke procedures

Het notariële monopolie

De notaris heeft een wettelijk monopolie op bepaalde rechtshandelingen. Dit roept vaak vragen op.

Wat valt onder het monopolie?

Verplicht via notaris:

• ✅ Levering onroerend goed (huizen, grond)
• ✅ Vestiging hypotheek
• ✅ Oprichten rechtspersoon (BV, Stichting, Vereniging)
• ✅ Statutenwijziging
• ✅ Huwelijkse voorwaarden (voor huwelijk)
• ✅ Authentieke aktes van erfrecht

Sterk aanbevolen via notaris:

• Testament (kan handgeschreven, maar risicovol)
• Samenlevingscontract
• Levenstestament
• Volmachten

NIET via notaris nodig:

• Huurcontracten
• Arbeidsovereenkomsten
• Gewone overeenkomsten
• Facturen en offertes

Waarom dit monopolie?

Redenen voor monopolie:

1. Bescherming van rechtszekerheid

• Te belangrijke handelingen voor amateurs
• Grote financiële belangen
• Lange termijn gevolgen
• Onomkeerbare beslissingen

2. Publiek belang

• Betrouwbare registers essentieel
• Voorkomen fraude
• Beschermen zwakkeren
• Waarborgen kwaliteit

3. Internationale erkenning

• Nederlandse aktes wereldwijd erkend
• Uniforme kwaliteit noodzakelijk
• Vertrouwen buitenland

4. Eén aanspreekpunt

• Duidelijk wie verantwoordelijk is
• Geen versnippering kwaliteit
• Toegankelijk toezicht
• Uniforme procedures

Kritiek en toekomst

Kritiek op monopolie:

• ❌ Hogere kosten dan bij concurrentie
• ❌ Minder keuzevrijheid
• ❌ Beschermt notarissen meer dan burgers

Hervormingen:

• 1999: Vrije vestiging notarissen (was regionaal beperkt)
• Tarieven zijn vrij (was vaste tarieven)
• Meer transparantie verplicht
• Online diensten mogelijk

Toekomst:

• Waarschijnlijk blijft monopolie bestaan
• Wel meer digitalisering
• Meer concurrentie tussen notarissen
• Transparantere prijzen

Hoe werkt de notaris?

Het notariële proces

Typisch verloop:

1. Contact en intake

• Telefonisch of online contact
• Bespreking van situatie
• Offerte voor kosten
• Maken van afspraak

2. Voorbereiding

• Verzamelen documenten
• Opstellen concept-akte
• Juridisch onderzoek
• Eventueel advies

3. Bespreking concept

• Uitleg van de akte
• Beantwoorden vragen
• Eventuele aanpassingen
• Controleren begrijpen

4. Ondertekening

• Voorlezen akte (verplicht)
• Controle identiteit
• Controle vrije wil
• Ondertekening door alle partijen

5. Registratie

• Inschrijving in openbare registers
• Doorsturen naar belastingdienst
• Archivering origineel
• Versturen afschriften

6. Nazorg

• Eventuele vragen beantwoorden
• Opvolging van afspraken
• Beschikbaar voor toekomstige zaken

Welke documenten vraagt een notaris?

Standaard altijd:

• ✅ Geldig legitimatiebewijs (paspoort/ID-kaart)
• ✅ BSN-nummer
• ✅ Bewijs van adres

Bij huiskoop extra:

• Koopovereenkomst
• Taxatierapport
• Hypotheekofferte
• Bewijs van financiering
• Bouwkundige keuringen (indien van toepassing)

Bij testament:

• Gegevens erfgenamen
• Overzicht bezittingen
• Eerdere testamenten
• Huwelijkse voorwaarden (indien van toepassing)

Bij bedrijfsoprichting:

• Identiteitsbewijzen oprichters
• Businessplan
• Aandeelhoudersovereenkomst (concept)
• Bewijs van storting kapitaal

Geheimhouding

Beroepsgeheim notaris:

• Absoluut en onbeperkt
• Ook na overlijden cliënt
• Ook tegenover autoriteiten (met uitzonderingen)
• Zwaarder dan bij advocaat

Uitzonderingen:

• Meldplicht ongebruikelijke transacties (witwassen)
• Rechterlijk bevel in strafzaken
• Toestemming cliënt zelf

De toekomst van het notariaat

Digitalisering

Ontwikkelingen:

• Online notarisdiensten
• Digitale handtekeningen
• Videobellen voor besprekingen
• Blockchain voor registratie

Voordelen:

• Sneller proces
• Lagere kosten
• Meer toegankelijkheid
• Minder papierwerk

Grenzen:

• Persoonlijke verschijning blijft vaak verplicht
• Identiteitscontrole moet zorgvuldig
• Complexe zaken vereisen persoonlijk contact

Europese harmonisatie

Ontwikkelingen:

• Meer samenwerking tussen Europese notariaten
• Wederzijdse erkenning aktes
• Gemeenschappelijke standaarden
• Grensoverschrijdende dienstverlening

Voor burgers betekent dit:

• Makkelijker vastgoed in buitenland kopen
• Nederlandse testament geldig in heel Europa
• Eenvoudiger internationale erfenissen

Maatschappelijke trends

Veranderingen:

• Meer complexe gezinssamenstelling (samengestelde gezinnen)
• Toename ondernemerschap
• Internationalisering (expats, buitenlands vastgoed)
• Vergrijzing (meer erfenissen)

Impact op notariaat:

• Meer specialisatie nodig
• Complexere adviezen
• Internationale kennis vereist
• Hogere communicatieve vaardigheden

Veelgestelde vragen over de notaris

Conclusie: De waarde van de notaris

De notaris is een unieke en essentiële schakel in het Nederlandse rechtssysteem. Met hun combinatie van publieke functie en professionele expertise zorgen zij voor:

Rechtszekerheid:

• Waterdichte documenten
• Bescherming tegen fraude
• Betrouwbare registers

Bescherming:

• Van alle betrokken partijen
• Van zwakkere positie
• Van maatschappelijk belang

Toegankelijkheid:

• Van het rechtssysteem
• Van juridische expertise
• Van internationale erkenning

Maatschappelijke stabiliteit:

• Vertrouwen in eigendomsrecht
• Duidelijkheid over erfenissen
• Zekerheid bij bedrijven

De lange opleiding, strikte regelgeving en continue toezicht waarborgen de kwaliteit die deze cruciale functie vereist.

Vind een notaris

Op zoek naar een notaris voor jouw situatie? Via HuisAssist vind je snel een geschikte notaris bij jou in de buurt: